‘Een verwoestende bomaanslag als hoofdredactionele vuurdoop in Enniskillen’

ENNISKILLEN – Klein van stuk, maar met kordate tred en een stapeltje papieren onder zijn linkerarm loopt journalist Denzil McDaniel (65) door de straten van Enniskillen. Van hieruit heeft hij al meer dan veertig jaar bericht over het plaatselijkenieuws. Dat lokale gebeurtenissen soms internationale impact hebben, bleek op zondag 8 november 1987 toen de tijd even stilstond in Enniskillen. Het Noord-Ierse plaatsje in het graafschap Fermanagh werd wereldnieuws toen er een IRA-bom afging tijdens festiviteiten op Remembrance Day. Een gesprek met Denzil McDaniel over de aanslag en ‘onpartijdige’ lokale journalistiek in Noord-Ierland.

door John Spijkerman

Het is zondag 8 november 1987, Remembrance Day of Poppy Day in Enniskillen. De dag waarop gesneuvelde militairen uit de Eerste Wereldoorlog, maar ook uit latere oorlogen worden herdacht. De militaire parade bij het monument voor gesneuvelde Britse militairen is in volle gang. Er worden kransen met kunststoffen klaprozen gelegd bij het monument in het midden van de weg. Langs Belmore Street staan veel mensen, ook bij een oud gebouw op de hoek. Ze staan achter een circa 1 meter hoog ijzeren hek langs de weg en volgen de parade. Als om 10.43 uur in het oude gebouw achter hun een bom afgaat, zitten ze als ratten in de val en raken bedolven onder het puin. Uiteindelijk sterven er twaalf onschuldige toeschouwers en zijn er meer dan zestig gewonden.

Onschuldig

The Troubles in Noord Ierland, het conflict tussen katholieken en protestanten, beleefde zijn hoogtepunt in de jaren zeventig en tachtig. Ook in Enniskillen en directe omgeving waren er vóór 1987 aanslagen. De plaats kent een gemengde bevolking van katholieken en protestanten. ,,Maar zelfs vóór 1987 gingen beide gemeenschappen over het algemeen goed met elkaar om’’, zegt McDaniel. ,,Maar natuurlijk waren er spanningen en was er verdeeldheid. Er zijn aanslagen gepleegd in Enniskillen en in de regio waarbij mensen werden vermoord. Politiemensen werden op straat doodgeschoten of opgeblazen in hun auto, Britse soldaten maar ook katholieken werden vermoord, zoals een lokale slager die vanwege zijn IRA-lidmaatschap door loyalisten werd vermoord en wiens lichaam vervolgens in een vrieskist werd gestopt. De slachtoffers werden vaak ‘strijders’ genoemd, maar soms ging het ook om onschuldige burgers.’’

,,De aanslag in 1987 was van een ander kaliber’’, benadrukt McDaniel. ,,Omdat er onschuldige burgers stonden te kijken bij een ceremonie ter nagedachtenis aan de oorlogsdoden. Zij wisten niet dat de avond daarvoor een IRA-strijder een bom had geplaatst in een gebouw vlakbij de plek waar de parade plaatsvond.’’

Denzil Mc Daniel weet nog precies waar hij was toen de bom afging. ,,Mijn huis lag ongeveer 150 meter van de plek. Ik hoorde de explosie en rende erheen. Wat ik zag was een ongekende destructie. Het gebouw was in elkaar gezakt, bovenop de mensen. Ik zag dat anderen probeerden het puin en de stenen weg te halen om mensen er onderuit te halen. Wat ze toen niet nog wisten, was dat er elf doden onder het puin lagen. Het was een aangrijpend schouwspel.’’

Onpartijdig

De tragedie in Enniskillen was tegelijkertijd de vuurdoop – in de ware betekenis van het woord – voor Denzil McDaniel. In januari 1987 was hij aangesteld als hoofdredacteur bij The Impartial Reporter. De krant waarvoor hij al sinds 1973 werkte. ,,The Impartial Reporter is een heel oude krant uit 1825’’, verklaart hij de oorsprong van de krant. ,,Ierland was toen nog onderdeel van Groot-Brittannië. Engelse landheren hadden het land in bezit en Ierse boeren moesten het land pachten van de landheren. Er was frictie tussen de landheren en de pachters en The Impartial Reporter wilde onpartijdig staan tussen deze twee groepen. Dat was het oorspronkelijke idee. Later werd de krant steeds meer gezien als protestants-unionistisch. De laatste vijftig jaar vaart de krant een onafhankelijker koers.’’ De andere krant in Enniskillen is de Fermanagh Herald en had vroeger een meer katholiek-nationalistisch stempel. ,,De meeste plaatsen in Noord-Ierland hebben twee kranten: een unionistische en een nationalistische.’’

Mc Daniel kent het klappen van de zweep. ,,Ik ben in Enniskillen geboren aan de Cornagrade Road in een gemengde wijk. De naam Enniskillen komt uit Iers en betekent het eiland van Cathleen’’, legt hij uit. ,,Ik geef je even een lesje geografie’’, grijnst hij. ,,Enniskillen is op een eiland gebouwd. Loch Erne is een groot meer in het graafschap Fermanagh. Je hebt upper Loch Erne en Lower Loch Erne en in het midden daarvan ligt een eiland en dat is Enniskillen.’’

McDaniel was een manusje van alles bij The Impartial Reporter. ,,Bij een kleine krant doe je van alles. Ik versloeg nieuws, maar was ook sportredacteur. Vanaf zijn pensionering in 2013 schrijft hij nog wekelijks de column ‘How I see it’. ,,En ik doe nog wat freelance werk voor wat websites in Belfast. Toen ik wegging, had The Impartial een oplage van 13.000 op een bevolking van 50.000 in het district. De laatste jaren is de oplage wat naar beneden gegaan. De krant is alleen verkrijgbaar in de losse verkoop. Je kunt er dus geen abonnement op nemen.’’

,,De eerste 25 jaar als journalist heb ik The Troubles meegemaakt. Onpartijdigheid is overal moeilijk, maar vooral in Noord-Ierland. Ik ben er trots op dat ik met iedereen goede relaties kon onderhouden. Ik had contacten met de Republikeinen: de IRA, met de loyalisten en met het Britse leger. Als je eerlijk en evenwichtig bericht, kun je die relaties hebben. Het heeft tijd geduurd voordat iedereen me vertrouwde. Het werd makkelijker na verloop van tijd. De sleutel was vertrouwen.’’

Ook bijna 31 jaar na dato, is de bomaanslag in Enniskillen nog steeds een lastig onderwerp. Over het algemeen gaan de protestantse en katholieke gemeenschap in de stad goed met elkaar om. Lichtend voorbeeld was Gordon Wilson die tijdens de bomaanslag zijn dochter verloor, maar die na de aanslag verklaarde geen negatieve gevoelens te koesteren tegenover de daders. ,,Both sides come together and it has always been that way’’, stelt Mc Daniel. ,,Er wordt veel meer gepraat. Zeker onder jongeren. In Enniskillen heb je Enniskillen Royal Grammar School voor protestanten en St. Michael’s College voor katholieken. Er zijn nu banden tussen de scholen en leerlingen uit de hogere klassen komen bij elkaar om politieke debatten te voeren. Dat was vroeger ondenkbaar geweest.’’

Gedenksteen

Op de plek van de bomaanslag staat tegenwoordig een nieuw gebouw, dat de naam Clinton Centre draagt. ,,Iemand wees op de bijdrage die Bill Clinton had geleverd aan de totstandkoming van vrede in Noord-Ierland. Toen ontstond het idee om het Clinton Centre te noemen. Hij ging daarmee akkoord. Bill Clinton is drie keer in Enniskillen geweest.’’ In het nieuwe pand werden universitaire cursussen gegeven voor de lokale jeugd. Maar op dit moment wordt het gebouw niet gebruikt. ,,Vorig jaar oktober of november was Clinton weer in Noord-Ierland en ontmoette hij eerste minister Arlene Foster, die uit dit gebied komt. Ze willen het gebouw nieuw leven inblazen en daar de universiteiten van Belfast, Dublin en Boston bij betrekken,’’ weet Denzil McDaniel.

Eens in de vijf jaar wordt de bomaanslag herdacht. Vorig jaar november was dat ook zo omdat het dertig jaar geleden was dat het gebeurde. ,,Sommige van de nabestaanden hebben het gevoel dat mensen de bomaanslag vergeten zijn. Ze willen de herinnering levend houden. Ze lieten daarom een gedenksteen maken met daarop de namen en ook een klaproos, die ze permanent wilden plaatsen op de plek waar de bom ontplofte. Maar daarvoor hadden ze geen toestemming gevraagd aan de eigenaar van het Clinton Centre. Na Remembrance Day moest daarom de gedenksteen weer worden weggehaald en ergens worden opgeslagen.’’ Het leidde tot een hoop gedoe.

Denzil McDaniel schreef er over in zijn column en zette vraagtekens bij de motieven van de initiatiefnemers. ,,Ik denk dat diegenen die de gedenksteen willen plaatsen daar een politiek motief voor hebben. Ze zijn meer unionistisch.’’ Hij pleit voor een oplossing waarin iedereen zich kan vinden. ,,Ik vind dat het monument ergens anders moet komen, maar in mijn column moet ik wel rekening houden met de gevoelens van de slachtoffers die zo zwaar getroffen zijn. Bij dit onderwerp moet je je realiseren dat je mening anderen tegen de borst kan stuiten en pijn kan doen. Na de column van vorige week kreeg ik een telefoontje van een van de slachtoffers. Hij was niet boos, maar was het niet met me eens. Dat hoeft ook niet. Ik zeg altijd tegen mensen dat er bijde column staat ‘hoe ik het zie’.’’ Dat geeft Denzil een zekere vrijheid die hij niet had toen hij nog eindredacteur was bij de krant. ,,Als hoofdtedacteur heb je minder vrijheid om je mening te uiten.’’. Maar ook in zijn nieuwe rol blijft het soms op eierenlopen. ,,Het is nog steeds moeilijk als je in de plaats schrijft waarin je woont en je de mensen dagelijks ontmoet.’’

,,Hoe dit gaat aflopen? In een radiointerview heb ik gezegd dat er bereidheid is aan alle kanten. Iedereen is er nu mee bezig achter de schermen. Ik denk dat er een gedenksteen komt op een andere plek in de openbare ruimte.’’