PETTIGO – Pettigo is een klein dorpje – met circa 600 inwoners – dat letterlijk op en over de grens ligt. Er zijn drie bruggen die beide zijden van het dorp met elkaar verbinden. Eigenlijk is het één dorpje, maar het stukje Pettigo in het Verenigd Koninkrijk heet officieel Tullyhommon.
Vanwege de uitzonderlijke ligging van het grensplaatsje, was Pettigo vorig jaar een geliefde locatie voor journalisten toen er in de media volop gediscussieerd werd over de impact van Brexit. Een deel van de bevolking is een beetje journalisten-moe vertelde mijn gastheer Steven Foster die tegelijkertijd dominee is van de methodistische kerk in Pettigo en Irvinestown.
Ik praat met Martina Doyle (43), project coördinator bij The Forge, een ‘family resource centre’. Ze werkt al 10 jaar bij The Forge. Daarvoor werkte ze in Leeds, met vluchtelingenkinderen en asielzoekers. Als maatschappelijk werkster, project coördinator, begeleidt Martina gezinnen en kinderen in Pettigo en omstreken. Zij woont zelf in Noord-Ierland, maar is in dienst van de Ierse overheid. ,,We worden gefinancierd vanuit Dublin. Oorspronkelijk is The Forge gericht op gemeenschapsontwikkeling en dat was heel erg ‘cross-border’ en ‘cross-community’. De inwoners aan de Ierse kant van Pettigo worden door The Forge geholpen. De anderen moeten voor veel zaken naar Irvinestown en Kesh in Noord-Ierland.
,,De situatie in Pettigo is er wel beter op geworden, sinds de grens verdwenen is’’, meent Doyle. ,,Er is nu geen fysieke grens, maar ik ben bang dat we daar weer weer naartoe gaan als er na Brexit opnieuw een grens komt.’’ Aan beide kanten is de bevolking evenwichtig verdeeld. Aan de Noord-Ierse kant wonen meer mensen buiten het dorp. In Pettigo wonen rond de 600 mensen. Doyle weet niet precies hoeveel mensen er in het noordelijk gedeelte wonen. Als je naar het adres kijkt, zijn er twee dorpen, maar iedereen heeft het over Pettigo . Pettigo is een kleine gemeenschap. Je moet voorzichtig zijn hoe je met mensen omgaat. Dat kost veel tijd.’’
In Pettigo zitten er 20 leerlingen op de kleuterschool en 45 op de basisschool. En dan gaan er ook nog zo’n 50 naar de middelbare school. Katholieke ouders van de andere kant van de grens sturen hun kinderen ook naar de basisschool in Pettigo . ,,Protestantse ouders sturen hun kinderen naar Kesh.’’
Europa
Opvallend in het piepkleine Pettigo is het mega grote gebouw dat er met Europees vredesgeld is neergezet. Het Termon Centre kostte bijna zes miljoen euro en werd bekostigd met geld uit het vredesprogramma van de EU, net zoals zoveel projecten hier die bedoeld zijn om de verhoudingen tussen de katholieke en protestantse bevolkingsgroepen te verbeteren. Vaak zal het geld ongetwijfeld goed besteed zijn, maar als ik rondloop bij het in zijn omgeving totaal dissonerende gebouw zie en constateer dat noch gebouw, noch het aangrenzende speelplaatsje en voetbalveld gebruikt worden, vraag ik me af hoe zinvol al dat Europese geld hier is ingezet. Sinds 1995 investeert Europa al geld in de vredesprogramma’s in Noord-Ierland en het grensgebied met Ierland. Tot en met 2020 gaat het bij het ‘vredesgeld’ alleen al om meer dan 1,5 miljard euro. Ook de ‘Peace Bridge’ in Derry/Londonderry is hieruit gefinancierd.
In Pettigo heeft Martina ook programma’s gedraaid waarvoor ze geld van Europa voor ontving. We hebben samen met Enniskillen, cross community ouder-kleuter projecten gedraaid rond vrede en verzoening. Het ging erom dat mensen elkaar en elkaars cultuur accepteerde. Het is beter geworden, vindt Martina. Een belangrijke oorzaak waarom verschillen tussen de protestantse en katholieke gemeenschappen zo hardnekkig zijn, heeft volgens Martina te maken met het onderwijssysteem. ,,In Noord Ierland gaan protestantse en katholieke kinderen samen naar de peuterspeelzaal en naar de kleuterschool, maar vanaf het basisonderwijs en in het middelbare onderwijs is er segregatie, totdat ze weer op de universiteit komen.’’
Brexit
Martina denkt dat Brexit vooral op persoonlijk vlak tot allerlei complicaties kan leiden. ,,Ik woon in het noorden en werk hier, maar er zijn 30.000 mensen zoals ik, die elke dag de grens overgaan en weer terug. ‘You come and go as you please’. Sommige mensen zijn bang dat ze niet meer dezelfde vrijheid hebben, zoals ze gewend zijn. Ik weet niet of het voor het werk uitmaakt. Je betaalt belasting waar je werkt.’’ Vroeger toen er nog ‘double taxation’ was, moest ze bijbetalen omdat ze in het noorden niet zoveel belasting betaalde als in de Republiek.
,,Ik maak me geen zorgen. maar ik denk dat het niet goed is voor het eiland Ierland. als er een harde grens komt. We zijn de afgelopen twintig jaar van zo ver gekomen. Ik heb de verandering gezien de afgelopen tien jaar, maar dat kan weer worden teruggedraaid. Een fysieke grens is niet goed. Ik vraag me ook af hoe ze die grens gaan bemannen. Er rijden hier door dit kleine dorp zoveel auto’s. Er zijn zoveel huwelijken tussen mensen aan verschillende kanten van de grens. Everybody is intertwined and entangled all along the border: work, shop and family.’’ Martina heeft nu alleen nog een Brits paspoort. ,,Maar vanwege Brexit, ga ik wel een Iers paspoort halen. Wat Brexit voor mij op de lange termijn betekent, qua pensioen, weet ik niet.’’
Belleek Pottery
Bij een van de drie grensbruggen in Pettigo ontmoet ik Stephen Beaumont. Hij woont al 21 jaar in Pettigo en werkt bij Belleek Pottery in het Noord-Ierse Belleek. ,,We weten gewoon niet wat er gaat gebeuren. Misschien is dat wel het meest verontrustende. Ik werk voor Belleek Pottery. Veel van onze spullen gaan naar de VS. We zagen al een afname van de export door de aanslagen van 9/11 en na de financiele crash in 2008. Wat wordt de invloed van Brexit?’’
Beaumont komt uit Engeland. Hij kwam vroeger vaak op vakantie in Pettigo . ,,Toen was deze grensweg geblokkeerd omdat het leger hier aanwezig was. Er waren checkpoints. Tegenwoordig weet je niet dat er een grens is, afgezien van verkeersborden en de aanduidingen op de wegen. De meeste mensen willen dat het zo blijft. Voor m’n werk passeer ik de grens dagelijks twee keer. Ze hebben het over elektronische grenzen. Ik heb geruchten gehoord dat je jezelf online moet registreren als je de grens overgaat. De grens is geen rechte lijn. Je kunt de grens binnen een aantal kilometers verschillende keren passeren. Gaan ze overal elektronisch controleren? Veel mensen zeggen dat als het VK uit de EU is, je vanuit douane-oogpunt gewoon een grens nodig hebt. Als je geen grens hebt, staat er een achterdeur open naar het Verenigd Koninkrijk.”
,,Ik werk in het noorden en woon in het zuiden. Dat is nooit een probleem geweest. Ik werk nog steeds in het VK en betaal m’n belastingen in het noorden. Mijn vrouw werkt in Enniskillen. Het idee van een fysieke grens, verontrust mensen. Het is ook een grens van het VK. Sommige mensen willen dat niet. Ik heb geen Iers paspoort, want ik heb geen Ierse voorouders. Als ik een paspoort aanvraag, zou het me bijna 1000 pond kosten. Mijn vrouw kan er wel een krijgen. Haar ouders zijn Iers. Ik kon niet stemmen in het Brexit-referendum. Maar de stem van iemand in Londen, betekent iets anders dan een stem uit Tullyhammon. Als je op de grens woont, heeft een stem een heel andere betekenis. Waarschijnlijk had ik ‘Leave’ gestemd. De mensen die voor Brexit gestemd hebben, wilden ‘hun land terughebben’, maar dat is de wereld door roze getinte glazen bekijken. Er zou geld voor de gezondheidszorg komen. Er zijn zoveel leugens verteld…’’