Op een parkeerplaats aan zee in Cruden Bay, net boven Aberdeen, ontmoet ik Roddy Mc Kenna (50) en Garry Mc Kenzie (47), twee vrienden uit Dundee. Ze zijn al zes dagen onderweg in Roddy’s grote campervan. Achterop is een sticker geplakt: ‘Disabled driver’. Tien jaar geleden werd Roddy getroffen door een hersenbloeding. Hij was nog maar 40. Na een langdurige revalidatie herstelde hij grotendeels. Een been is deels verlamd en hij moet soms iets langer denken. Toch heeft hij ‘gewoon’ na zijn hersenbloeding opnieuw zijn rijbewijs gehaald. Het duurde wel vijf jaar voordat hij zelfverzekerd genoeg was om opnieuw rijexamen te doen, maar met succes dus. Nu rijdt hij rond in een aangepaste campervan. Daarom zit die sticker achterop de auto. Om medeweggebruikers om wat begrip te vragen als Roddy wat langzamer reageert in het verkeer. Vooral ‘multi-tasken’ vind ie soms lastig.
Buiten met uitzicht over zee, rookt hij een sigaret en laat zijn bulldog Millie uit. En nu reist hij met zijn vriend Garry in zijn campervan door Schotland. Ze wilden wat nachtfotografie doen in Cairngorms National Park en de melkweg fotograferen. ,,Maar het was bewolkt en het plan is niet gelukt.” Garry zou hem ook leren vissen. Ze hebben wel gevist, maar Roddy heeft niks gevangen. De enige die wat heeft gevangen, was Garry. Tijdens hun samenzijn lachen en praten ze veel: over vriendschap, een gedeeld verleden en over politiek. Beiden zijn voorstander van een onafhankelijk Schotland, maar waar Garry tijdens het Brexit-referendum ‘Leave’ stemde, koos Roddy voor ‘Remain’.
Een uur later zit ik in de camper van Roddy en Garry om nog wat door te praten. We zitten aan tafel en Mollie slaapt voorin in de auto. Ze snurkt en laat winden.,,She’s got wind”, verontschuldigt Roddy het gedrag van zijn hond. Garry heeft een relatie gehad met twee zusters van Roddy. Hij heeft een zoon uit een van die relaties. Behalve vriendschap is er dus ook een familieband.
,,Ik stemde voor onafhankelijkheid, niet omdat ik anti-Engels ben, maar anti-Westminster”,zegt Garry.,,Ik ben niet tegen de Engelsen. Ik heb familie in Engeland. Het is de ‘Westminster powerbubble’. Ze zijn zo corrupt. Daarom stemde ik voor Schotse onafhankelijkheid. Hetzelfde geldt voor de machtsconcentratie in Brussel. Daarom stemde ik ‘Leave’.,,Ze zijn daar aan niemand verantwoordelijkheid aan schuldig. Dat is niet democratisch. Als manier om oorlog te voorkomen, was Europa fantastisch. Economische samenwerking was prima, maar politieke centralisatie waar Duitsland en Frankrijk het voor het zeggen hebben… Maar een onafhankelijk Schotland weegt zwaarder voor mij dan uit Europa stappen”, betoogt hij.
Roddy legt uit dat Schotten anders stemmen dan in de rest van het Verenigd Koninkrijk.,, Als de Tories aan de macht komen in Westminster, hebben we daar in Schotland nooit voor gestemd. De stem van Schotland doet er niet toe in Westminster. Heb je weleens gezien hoe parlementsleden van de SNP in Westminster worden behandeld en weggehoond. Er wordt niet geluisterd. Het is geen platform voor ze. Het is theater. Serieuze politiek vindt er niet plaats in Westminster.” Garry is het er roerend mee eens dat Schotland z’n eigen toekomst moet kunnen bepalen.,, We hebben genoeg hulpbronnen.” Hij wil er wel een substantieel financieel offer voor brengen als Schotland maar onafhankelijk wordt
Volgens Garry bepalen de Engelsen wat er gebeurt in het Verenigd Koninkrijk. Het eigen gedecentraliseerde Schotse parlement in Edinburgh noemt hij een ‘doen-alsof’ parlement.,, Dat is ingesteld om de Schotten te kalmeren. Wat Westminster wil, gebeurt.”,, En nu met Brexit haalt Westminster bevoegdheden voor zaken als Landbouw en Visserij weg bij het Schotse parlement en hevelt ze over naar Westminster, ” vult Roddy aan.
Dat Schotland een groot tekort heeft op de eigen begroting, is iets waar ze zich minder druk over maken.,,Wij betalen meer belasting dan in Engeland. Wij subsidiëren Engeland. De opbrengsten uit onze natuurlijke hulpbronnen gaan naar Westminster. De 300 miljard die onze olie heeft opgebracht, is gebruikt om Londen mee op te bouwen, ” stelt Garry.
Garry zegt dat Schotten geen problemen hebben met immigranten.,, We hebben immigranten nodig. Ze zijn welkom.” Engeland heeft een probleem met immigratie. Wij niet. Het is het Engelands racisme. Ze haten mensen uit Europa, ze haten mensen uit Afrika. Ze haten iedereen. Ze haten ook Ieren, Schotten en de Welsh.” Roddy noemt de recente opmerkingen van Boris (Johnson) dat vrouwen met boerka er als een brievenbus uitzien ‘versluierd racisme.,, Veel Engelsen horen dat soort dingen in de rechtse pers.’ ‘
,,Het is het verkeerde moment voor nog een Schots onafhankelijkheidsreferendum”, denkt Garry. ,,Het zorgt voor te veel chaos.” Het is te ingewikkeld om tegelijkertijd Schotland uit het Verenigd Koninkrijk te halen en het Verenigd Koninkrijk los te maken van Europa.,, Ik hoop dat na Brexit de Tories er een puinhoop van maken en dat Schotland dan zegt: ‘We hebben genoeg van jullie. Laten we onafhankelijk worden.’ En dat een onafhankelijk Schotland zich daarna aansluit bij Europa.”
,,Het is onvermijdelijk dat Schotland onafhankelijk wordt”, weet Roddy.,, Het vorige onafhankelijkheidsreferendum was niet eerlijk. Media waren bevooroordeeld. Maar 1 van de 69 kranten steunde onafhankelijkheid.” Garry vult aan.,,Ze zeiden dat Schotland ten onder zou gaan. We mochten de Pond niet meer gebruiken. Het was bangmakerij. Gepensioneerden zouden hun pensioen verliezen. Mensen geloofden de BBC waar dit allemaal werd verteld. Er werd nooit gesproken over nieuwe olievoorraden en de olieopbrengsten voor Schotland.” De stem van de gepensioneerden heeft de einduitslag van het referendum bepaald, stelt Garry.
,,Jongeren hebben voor onafhankelijkheid gestemd. Ze werden geïnformeerd via sociale media. Ze mochten al stemmen vanaf 16.”
Uiteindelijk stemde 55 tegen en 45 procent voor onafhankelijkheid. Na de Nee-stem bij het onafhankelijkheidsreferendum hing er een wolk van droefenis over Dundee. De stad was een ‘hotspot’ voor onafhankelijkheid. Iedereen had last van een kater. ”
Bij een volgend Schots onafhankelijkheidsreferendum gaat het vooral om de juiste timing, denkt Roddy.,, Nicola Sturgeon, onze eerste minister, is heel slim. Zij weet wanneer je de trekker moet overhalen. Een volgend referendum binnen vijf jaar is zeer goed mogelijk”, verwacht hij.,,Wait till the shit hits the fan, with Brexit.” Garry denkt aan een wat langere termijn.,, Ergens tussen de tien en twintig jaar, denk ik. Ook gelet op demografische veranderingen. Jongeren stemmen eerder voor onafhankelijkheid, zegt hij.
Na de politiek wordt ons gesprek opeens veel persoonlijker van aard. Op 23 augustus 2016 overleed Roddy’s vrouw, na een ziekbed van drie maanden. Ze had borstkanker.,, Ze had al eerder kanker gehad.” Roddy denkt nog vaak aan de openhartige gesprekken die ze samen hebben gevoerd voordat ze stierf. Gesprekken waarin alles werd gezegd, wat gezegd moest worden. Ze zijn nu nog steeds een steun voor hem. En anderhalf jaar geleden werd een van zijn zussen doodgestoken, vermoord door een verwarde man in Dundee. Het was nog op het nationale nieuws.
,, I’ve kind have been through tough times,” zegt hij.,,Dat is het leven”, zegt hij.,, Het leven is ook heel mooi en bijzonder. Wat mij jaren geleden is overkomen, heeft mij en m’n vrouw veranderd. Ik moest weer leren lopen en praten. Toen ik weer kon lopen, hebben we allerlei dingen gedaan, die we al lang wilden doen. We hebben plaatsen bezocht. We zijn getrouwd. Dingen, waarvan je denkt ‘Dat doe ik later wel. Ik heb tijd genoeg’. Toen m’n vrouw kanker kreeg, was het net alsof dat er ook nog bovenop kwam, omdat we samen heel wat zware tijden hebben meegemaakt.” Maar de ziekte bleek terminaal…
Roddy heeft het verlies van zijn vrouw en zus nog niet echt geaccepteerd. Hij heeft heel veel steun gehad aan zijn familie. Ze hebben onderling een goede band. Vanwege zijn handicap, is hij afgekeurd. Hij reist nu veel rond in zijn kampeerauto. Van het voorjaar is hij meer dan drie maanden in België en Frankrijk geweest. Samen met Mollie. ,,Now it’s just me and her Highness”, zegt hij en kijkt naar de bulldog Mollie. Een naam bedacht door zijn vrouw.,, Ik had haar naar een Griekse mythische figuur vernoemd of zo”, maar zijn vrouw koos voor Mollie.,, En vrouwen krijgen altijd hun zin.”