DERRY – De zon doet zijn uiterste best vandaag op de rotonde bij Iniscarn Road. Het kunstwerk met dansende kinderen in een kring, baadt in het zonlicht. Het geeft deze plek een vredig aanzien. Op een aangrenzend grasveldje tegenover de galerijwoningen aan Iniscarn Cres spelen vier jongens met waterpistolen. Ze zitten elkaar achter na en een van de jongens spuit de anderen kleddernat. Mijn gedachten gaan naar The Troubles toen Britse soldaten hier op straat patrouilleerden en met echte geweren werden beschoten door sluipschutters van het Ierse Republikeinse Leger, de IRA, en met scherp terugschoten.
door John Spijkerman
Het komt door het gesprek dat ik zojuist heb gevoerd met de 56-jarige Arlene. Haar vader en moeder zijn 84 en 81 en wonen in de wijk. Zelf woont zij in de Verenigde Staten, maar Arlene is hier 18 dagen op bezoek. Ze heeft hier 25 jaar gewoond. ,,Het was hier toen heel erg IRA territorium’’, herinnert ze zich. Nadat ze een man uit Boston ontmoette, trouwde Arlene in de nabijgelegen St. Mary’s kerk en vertrok samen met haar man naar de Verenigde Staten. ,,Hij was nog Ierser, dan ik ben’’, lacht ze om daaraan toe te voegen dat haar man vorig jaar is overleden en dat zij nu weduwe is. Maar ze is van plan om weer terug te komen naar Derry, want hier voelt ze zich thuis. De tijd van The Troubles in de jaren zeventig en tachtig kan Arlene zich nog goed herinneren. Zij vertelt het verhaal hoe patrouillerende Britse soldaten vanaf de daken werden beschoten door sluipschutters en vervolgens terugschoten. ,,M’n hoofd werd er bijna afgeschoten hier vlakbij. Ik was aan het rolschaatsen in het park. We vluchtten naar iemands huis. ‘It was a horrible time’.’’
Ik ben hier omdat ik eergisteren vanaf de stadsmuren in Derry de begraafplaats heb ontdekt, op een steile heling pal boven het stadion van voetbalclub Derry City. De combinatie van voetbal en dood, intrigeert me en leidt ertoe dat ik vandaag de begraafplaats bezoek. De Derry City Cemetry werd al in 1853 geopend, nadat de begraafplaatsen in het stadscentrum volraakten. Inmiddels liggen er hier zo’n 75.000 mensen begraven. Gemiddeld zijn er jaarlijks 400 begrafenissen. Aanvankelijk werd de begraafplaats gebruikt door zowel katholieken als protestanten, maar vanaf het begin van The Troubles kozen protestanten er steeds vaker voor hun doden te begraven op de begraafplaatsen Atnagelvin en Ballyoan in de wijk Waterside aan de andere kant van de rivier Foyle. De segregatie die al tijdens het leven bestond, werd zo voortgezet tot na de dood.
Veiligheid
Bij de hoofdingang van de begraafplaats bij Lone More Road ben ik steil omhoog gereden, kriskras de begraafplaats over. M’n auto heb ik geparkeerd bij de andere ingang bovenop de heuvel, bij Iniscarn Cres. Voordat ik de begraafplaats zelf verken, wandel ik de nabijgelegen woonwijk in en kom uit bij de rotonde waar ik Arlene aanspreek. Zij vertelt me dat protestanten vóór The Troubles ook op Derry City Cemetry, werden begraven, maar vanaf de jaren 70 kwam daar een einde aan. ,,Vanwege de veiligheid’’, zegt Arlene. ,,A protestant is not going to come up here. Daarom moest er wat veranderen.’’ Op de Derry City Cemetry liggen ook veel van haar eigen familieleden begraven. Later deze week wil ze er nog met haar moeder naartoe. ,,Zij weet precies waar iedereen ligt.’’ Arlene wijst me er ten slotte op dat er ook IRA graven zijn op de begraafplaats en dat Martin Mc Guiness er begraven ligt. ,,Ze hebben er hun eigen sectie.’’ Maar ze moet nu echt weg, want haar vriendin wacht op haar en op de foto wil ze echt niet. ,,Niemand mag een foto van mij maken, zelf m’n ouders niet.’’
Nadat Arlene vertrokken is, loop ik weer richting begraafplaats. Op de muur bij de ingang is een muurschildering aangebracht: zee, zand en voetstappen met daarboven de troostende tekst ‘During tour times of struggle, when you see one set of footprints, it is then that I am carrying you.’
Auto’s
Wat opvalt aan deze bijzondere begraafplaats op de steile helling, is dat de woonwijk er pal tegenaan ligt en dat er zo’n prominente plek is ingeruimd voor auto’s op de begraafplaats. Over de Derry City Cemetery lopen meerdere goed onderhouden geasfalteerde wegen, die de hoofdingang beneden verbinden met de tweede ingang bij Iniscarn Cres. Sommige automobilisten gebruiken de begraafplaats als snelle verbinding naar de stad. Andere bezoekers parkeren de auto aan de zijkant van de weg, stappen dan uit om de laatste twintig meter naar het graf lopend af te leggen.
In de manier waarop nabestaanden omgaan met de dood, leer je veel over de aard van mensen. De dood lijkt hier nog meer bij het leven te horen. Arlene had me al verteld dat er regelmatig ‘open missen’ worden gehouden op de begraafplaats. Soms staat er een hele familie ‘gezellig’ bij een graf. En natuurlijk zijn er mensen die rustig rondkuieren op de begraafplaats, ondertussen gezellig pratend. Nabestaanden zijn zelf bezig met het onderhoud aan de graven. Iemand heeft zijn grasmachine meegenomen en maait het gras op het graf van een dierbare. Even verderop werkt een andere man de randjes bij met een grastrimmer.
Op het oudere gedeelte van de begraafplaats staan grote grafmonumenten. Verderop zijn er ook graven voor soldaten die tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog om het leven zijn gekomen, waaronder een groot aantal mariniers en zeelieden. Een belangrijke plek is ingeruimd voor de graven van doodgeboren kinderen: ‘stillborn babies’. In 2011 werd een monument onthuld voor alle doodgeboren kinderen die anoniem op de begraafplaats zijn begraven. Ook zijn er op verschillende plekken anonieme graven voor de armen van Derry. Geschat wordt dat hier 7500 mensen anoniem begraven liggen.
Martin Mc Guinness
Ik wil op zoek naar de graven van de IRA strijders. Langs de hoofdweg op de begraafplaats zie ik een rij grote Keltische kruisen staan, het zijn er mer dan twintig,met in het midden een monument, met een Christus-achtige persoon, vastgebonden maar met een mes. Op het monument staan de namen van de IRA-strijders die hier zijn begraven. Sommigen zijn gesneuveld in de strijd, anderen zijn op latere leeftijd gestorven, maar liggen hier ook begraven. In de dood ontmoeten de strijders elkaar weer. De manier waarop de graven zijn aangelegd, doet denken aan een rij soldaten die in gelid staan opgesteld. De IRA-strijders zijn niet ergens achteraf weggestopt, maar liggen prominent op de drukste plek op de begraafplaats. Ook IRA-commandant en de latere Sinn Fein politicus Martin Mc Guinness, ligt hier begraven. Hij overleed ruim een jaar geleden aan een hartkwaal. Op de grafsteen wordt hij nadrukkelijk als IRA-man gelabeld.
Vanaf zijn grafsteen kijkt een jongere Martin Mc Guinness me in het gezicht. Patrick and Eileen Sweeney uit het Ierse grafschap Donegal staan ook bij het graf van Martin Mc Guinness. Ze zijn dit weekend op het Jazz festival in Derry geweest, maar wilden de begraafplaats bezoeken en bewijzen nu de laatste eer aan Mc Guiness en de andere IRA strijders. ,,Hier liggen allemaal republikeinen’’, vertelt Patrick en wijst op de rij. ,,It’s called the Republican area. Sommige zijn ‘in action’ gedood. Anderen gewoon later. Er liggen ook hongerstakers. Ze komen niet allemaal uit Derry.’’ Patrick noem Martin Mc Guinness een ‘groot man’. ,,This guy will go down in history. Hij zal niet vergeten worden. Hij is waarschijnlijk populairder dan Gerry Adams ooit was. Gerry Adams heeft nooit toegegeven dat ie bij de IRA zat. Martin Mc Guinness heeft gezegd dat hij IRA commandant was. Hij werd vredesmakelaar en plaatsvervangend eerste minister. Hij kon compromissen sluiten’’, zegt Patrick. ,,Hij begreep dat ze niet veel voor elkaar zouden krijgen door geweld te blijven gebruiken. Aan het eind van zijn even was hij een groot man van de vrede.’’ Er zijn nog wat open plekken in de rij Republikeinse graven als een uitnodiging voor nu nog levende IRA-strijders…
De oudere dames Dorothy en Quigley, die ook bij Mc Guinness’ graf stoppen, zijn vol ontzag voor Martin Mc Guiness. Maar over de protestantse eerste DUP minister Arlene Foster zijn ze slecht te spreken. ,,Die verdomde Unionisten. Arlene Foster is een bittere persoon. De Democratic Unionist Partiy (DUP) leeft in het verleden.’’ De ve.rhoudingen tussen de protestantse en katholieke gemeenschappen in Derry zijn volgens de dames niet verbeterd. ,,Ik heb geen unionistische vrienden. Ik heb geen hekel aan ze, maar je kunt ze niet vertrouwen. Ze willen niet delen, maar terug naar de tijd toen ze de baas waren.’’ Denken ze dat Ierland ooit wordt herenigd? ,,Het gaat gebeuren, maar dat maken wij niet meer mee’’, besluit Dorothy. Het gesprek stemt somber over de verbroedering tussen de gemeenschappen, net zoals deze begraafplaats tegenwoordig alleen plaats biedt aan één denominatie: de katholieke. Maar misschien zijn het vooral de ouderen die moeite hebben het verleden af te werpen en vooruit te kijken en leven Dorothy en Quigley zelf ook in het verleden…