GLENGORMLEY – Tijdens mijn bezoek aan Noord Ierland sprak ik medio augustus met politici John Blair en David Ford van The Alliance Party. John Blair is parlementslid voor het district South Antrim. Alhoewel het parlement in Stormont al sinds januari 2017 niet meer vergadert, werd Blair in juli 2018 benoemd als opvolger van David Ford. Blair heeft een kantoor in Glengormley, niet ver van Belfast. Bij het gesprek met John Blair was ook David Ford aanwezig. Ford is lange tijd Alliance partijleider geweest en was van 2010 tot 2016 zelfs minister van justitie.
door John Spijkerman
Bij binnenkomst in Glengormley rij ik langs een klein dorpspleintje met naast elkaar een aantal vlaggenmasten, met daarin een Union Jack, een Noord Ierse vlag en vijf Europese vlaggen, of liever gezegd de restanten van wat ooit Europese vlaggen zijn geweest. In de lucht wapperen wat stukjes gerafelde blauwe stof met hier en daar wat sterren. De staat van de vlaggen lijkt symbolisch voor de positie van de EU in dit gebied. Nog even en dan zijn ook de laatste sterren verdwenen en staan er naast de fier wapperende Union Jack en Ulster Flag alleen nog lege vlaggenmasten…
Het kantoor van parlementslid John Blair ligt aan de Carnmoney Road in Glengormley, niet ver van Belfast. Het is gevestigd in een klein bedrijfsverzamelgebouw. Het is vrij normaal dat parlementsleden, maar ook lokale politici in Noord-Ierland – maar ook elders in het Verenigd Koninkrijk – een eigen kantoor hebben. Zo’n kantoor ligt vaak gewoon in een winkelstraat. Iedereen kan er binnenstappen. In het Britse kiesdistrictenstelsel is de band tussen kiezer en gekozene veel groter en belangrijker dan bij ons. Politici treden op als belangenbehartiger en vertegenwoordigen nadrukkelijk hun district en hun kiezers.
Glengormley is een van de zeven dorpjes die zijn samengevoegd tot Newtownabbey. ,,In de jaren zeventig werd de gemeenteraad voor dit gebied Belfast Rural District genoemd’’ legt David Ford me later uit. ,,Vanwege de groei van buitenwijken werd het Newtonabbey urban district. ‘Septem in uno surgent’ staat er in het wapen van de Noord Ierse plaats: ‘zeven zullen opstaan als één’.’’ Ford lacht: ,, Of zoals een cynicus zei: ‘Zeven oude dorpen verbonden door woonwijken’.’’
Homoseksueel
Twee weken geleden heb ik uitvoerig gesproken met Blairs persoonlijke assistent Peter McCully. De ontmoeting met het parlementstlid is via Peter tot stand gekomen. John Blair is al aanwezig als ik het kantoor binnenloop. Hij komt op me aflopen en schudt me de hand. Een vriendelijk ogende kale man. In Noord Ierland staat John Blair bekend als het eerste parlementslid – Member of the Legislative Assembly (MLA) – dat zich openlijk homoseksueel noemt. Binnen de Noord-Ierse samenleving is dat nog steeds niet onomstreden.
Blair legt uit dat het terugtreden van partijleider David Ford als parlementslid in South Antrim de weg voor hem vrij maakte. ,,Ik was al enige jaren raadslid in Antrim and Newtowabbey borough council.’’ South Antrim, het district waar Blair parlementslid is, is een ‘mix van stedelijk – Groot Belfast – en ook deels landelijk’, vertelt Blair. Het is gebied waar The Alliance Party het goed doet. ,,We hebben nu acht raadsleden in de South Antrim area.’’
Dat hij parlementslid werd in Stormont, maar dat dit parlement niet bijeenkomt noemt Blair ‘a major frustration for all of us’. ,,Terwijl er grote kwesties zijn in Noord Ierland; lange wachtlijsten in ziekenhuizen, onderwijs, wegen en infrastructuur. Aan deze dingen wordt niets gedaan tijdens de voortdurende impasse. Frustrerend.’’
In het Noord-Ierse parlement in Stormont is The Alliance in grootte de vijfde partij. De partij bezet acht van de in totaal 90 zetels. Bij de lokale verkiezingen vorig jaar verdubbelde The Alliance het stemmenaandeel tot ongeveer 12 procent. En bij de Europese verkiezingen in mei 2019 werd Alliance partijleider Naomi Long gekozen als lid van het Europees Parlement. Zij bezet daarmee een van de drie Noord-Ierse zetels in Brussel. The Alliance Party heeft een sociaal liberaal profiel. De partij lijkt wat dat betreft op het Nederlandse D66. In het Europees parlement is The Alliance onderdeel van de ALDE groep, waar ook de VVD en D66 bij horen.
Van oudsher is in Noord-Ierland het beeld dat protestanten zich Brits voelen en unionisten zijn. Zij zijn voor de unie tussen Engeland, Wales, Schotland en Noord Ierland binnen het Verenigd Koninkrijk. Katholieken, daarentegen zijn nationalisten. Zij zijn voor aansluiting van Noord Ierland bij Ierland. Maar de politieke werkelijkheid in Noord-Ierland is veelkleuriger. Naast inwoners die zich Brits of Iers voelen, is er een groeiende groep mensen die meer op heeft met een eigen Noord-Ierse identiteit. Zij voelen zich niet langer vertegenwoordigd door grote unionistische partijen zoals de Democratic Unionist Party (DUP) of nationalistische partijen , zoals Sinn Fein.
Middenpartij
Politiek herkennen zij zich steeds meer in The Alliance Party. In het Noord-Ierse politieke landschap neemt deze sociaal liberale partij, die in 1970 werd opgericht, een middenpositie in. Bijzonder is dat The Alliance geen standpunt inneemt bij de vraag of Noord-Ierland onderdeel is van het VK of moet opgaan in de Republiek. Aanhangers van The Alliance wijzen erop dat de sektarische verdeeldheid de mensen afleidt van de dingen waar het echt omgaat in Noord-Ierland, zaken als werk, gezondheidszorg en onderwijs. Maar vraag ik me af, is dat wel mogelijk om als politieke partij in Noord Ierland geen standpunt in te nemen als het gaat over de vraag of Noord-Ierland onderdeel is van het Verenigd Koningrijk of moet opgaan in de Republiek Ierland?
Blair ziet vandaag de dag betere kansen voor middenpartijen in Noord Ierland. ,,Er is een nieuwe generatie van mensen die The Troubles (1969-1998) of de terroristische campagne niet hebben meegemaakt. Er zijn ook veel mensen die gefrustreerd zijn door de politieke patstelling en die verandering willen. Ik geloof dat er als er morgen verkiezingen zouden worden gehouden, The Alliance ergens tussen de 12 en 18 procent zou halen. Ik ben hoopvoller gestemd voor een liberaal en progressief geluid in Noord Ierse politiek dan ik ooit ben geweest in mijn politiek leven.’’
Liever concentreert The Alliance zich op de grote veranderingen die volgens de partij nodig zijn binnen de Noord-Ierse samenleving zelf. In Noord Ierland bestaan naast elkaar twee parallelle samenleving. Wat dat betreft doet het wel wat denken aan de verzuiling in Nederland direct voor en na de Tweede Wereldoorlog. Een van de belangrijke zaken die volgens de partij moet veranderen, is het onderwijs. The Alliance wil de segregatie in de samenleving verminderen door de invoering van een geïntegreerd onderwijssysteem. Nu nog gaan unionisten en nationalisten vaak nog naar hun eigen scholen. Van echte integratie is geen sprake.
Neutraal
Ondertussen schuift ook John Blairs voorganger, David Ford, aan. Van 2010 tot 2016 was David Ford minister van Justitie in de regering in Stormont. Politie en rechtspraak zijn onderwerpen die heel gevoelig liggen binnen Noord Ierland. ,,Toen David minister werd, was hij onderdeel van het proces om te kijken of politie en rechtspraak wel gedecentraliseerd konden worden. In plaats vanuit Westminster, moest deze kwesties vanuit Noord-Ierland zelf geleid worden, vanuit het eigen ‘devolved’ parlement in Stormont. Maar wie moest de belangrijke post krijgen? De unionisten van de DUP wilden niet dat een nationalist minister van justitie zou worden en het omgekeerde gold voor Sinn Fein dat geen unionist op die positie wilde. ,,Het was belangrijk om een evenwichtige en neutrale politicus te hebben die de issues kon tackelen die beide kanten naar voren brachten en die vertrouwd kon worden door beide kanten.’’ Dat was David Ford, die ook nog Alliance partijleider was.
Grenzen
Met Ford en Blair praat ik over Brexit. Tijdens het referendum stemde een meerderheid van de Noord-Ieren tegen Brexit en voor Remain. ,,The Alliance is traditioneel gezien de meest Pro-Europese partij in Noord-Ierland’’, legt Ford uit. ,,Wij en de sociaal democraten van de SDLP zijn het duidelijkst. ,,En The Greens zijn pro-Europees en een deel van de Ulster Unionists.’’ Het aantal mensen voor Remain is nu groter, dan in 2016. ,,Tenminste tussen 56 en 60 procent.’’
Blair is woordvoerder voor landbouw, milieu en landelijke aangelegenheden. ,,Binnen de agrarische sector bestaat veel angst voor de gevolgen van Brexit. Er hangt een ‘massive depression’ over de hele sector, die van groot belang is voor de economie voor Noord Ierland.’’ De agrarische sector in het noorden en zuiden zijn vanaf het begin van jaren negentig in belangrijke mate geïntegreerd. Ford legt uit: ,,Er is heel veel ‘heen en weer verkeer’ in de landbouw. Meer dan vijftig procent van het schapenvlees gaat over de grens heen, meer dan de helft van de varkens uit de Republiek worden verder verwerkt in het noorden. Melk kan de grens wel vijf keer passeren.’’
Bij no deal dreigt er een enorme ontwrichting. ,,De meeste Noord-Ierse ondernemers willen liever in de EU blijven, maar ze waren voor de deal die Theresa May bereikt met de EU over de backstop als alternatief voor no deal. ,,It was the best of both worlds voor Noord Ierland: ongehinderd toegang tot Groot Brittannië en ongehinderde toegang tot de markten in de republiek Ierland’’, vertelt Ford. ,,Maar de Unionisten waren tegen omdat er douanecontroles plaats zouden vinden op goederen die binnenkwamen via de Ierse zee.’’
Dat er niets verandert aan die grens is belangrijk. Blair wijst alleen al op de tienduizenden mensen die dagelijks de grens passeren omdat ze in Noord Ierland of in de Republiek werken. Vroeger was de grens tussen Ierland en Noord-Ierland een echte grens. ,,Ik ben oud genoeg om te weten hoe het in de zestiger jaren toeging’’, legt Ford uit. ,,Om een privé auto mee te kunnen nemen van Noord Ierland naar de Republiek moest je een driehoek-vignet hebben op je voorruit. Dat was een vergunning van Ierse regering. Op de officiële wegen stonden douaneposten. Je mocht de grens alleen passeren tussen 07.00 en 18.00 uur.’’
Na de Goede Vrijdagakkoorden uit 1998 is de grens tussen Noord-Ierland en Ierland steeds meer vervaagd. ,,Als minister van justitie werd ik – vreemd genoeg – vervoerd in een politiewagen’’, vertelt David Ford. ,,Overal waar je de grens passeerde, werd dat aangeven op de GPS. Een kleine Ierse vlag lichtte op als je de Republiek binnenreed en een kleine Union Jack lichtte op als je terugkeerde.’’ Maar waar de grens nou precies loopt… Een harde Brexit zou weer leiden tot een harde grens. En nieuwe douaneposten zouden een potentieel doelwit voor terroristen kunnen worden. ,,En als er verschillende tarieven zouden gelden voor voedsel in Noord Ierland en de Republiek, zou dat het smokkelen een enorme impuls geven.’’ Blair merkt op dat de grenscontroles een enorme belasting zouden betekenen voor het werk van de politie. En het zou ook veel geld kosten. Geld dat beter anders besteed zou kunnen worden. En hoe zou de toeristenindustrie onder een harde Brexit lijden?
Een verenigd Ierland?
Bij de oprichting van The Alliance party in 1970 stond er nog in het oprichtingsprogramma dat een Noord Ierland binnen het Verenigd Koninkrijk (VK) sociaal en economisch het beste zou zijn. Het Verenigd Koninkrijk werd sociaal als progressiever gezien en economisch als welvarender dan de Republiek Ierland dat nog heel erg katholiek was. Inmiddels is die situatie veranderd. De sociale wetgeving in de Republiek staat op hetzelfde niveau als in het VK en ook economisch gaat het veel beter in Ierland dan vroeger.
Vóór het Brexit-referendum in 2016, leek de mogelijkheid van een verenigd Ierland ver weg. Een meerderheid in Noord-Ierland was tevreden met de verregaande normalisering na het Goede Vrijdagakkoord uit 1998. De vraag of Noord-Ierland bij het Verenigd Koninkrijk hoorde of deel moest uitmaken van één Ierland leefde niet erg onder de bevolking. Brexit veranderde dit allemaal. Een meerderheid van de Noord-Ieren – 56 procent – stemde voor Remain, maar een meerderheid van alle Britten in het Verenigd Koninkrijk wilde in 2016 uit de Europese Unie stappen. Door dit alles is in Noord-Ierland de animo voor een verenigd Ierland toegenomen.
,,Vanaf de Goede Vrijdagakkoorden tot 2016 waren er veel nationalisten die tevreden waren met de bevestiging van hun Ierse identiteit en het feit dat ze zich Iers konden noemen’’, legt David Ford uit. ,,Door het Referendum zijn nationalisten veel assertiever geworden. En de 21 procent van de kiezers die op The Alliance of voor The Greens gestemd hebben, waren tevreden met Goede Vrijdagakkoord. Nu vragen ze zich af of het in ons belang is om als Noord Ierland deel uit te maken van ‘Little Engeland’.’’
In het Goede Vrijdagakkoord is de mogelijkheid geboden om een soort referendum te houden over Ierse eenwording. ,,Het percentage voorstanders is flink gegroeid’’, zegt Ford, ,,maar het zit rond de veertig procent. De minister van Binnenlandse Zaken kan zo’n referendum – of ‘border poll’ – uitschrijven als er een gerede kans is dat een meerderheid voor zal stemmen.’’
Belangrijk is hoe de Brexit gaat aflopen. ,,We will have to see what happens in the context of Europe.’’ Voor The Alliance Party is trouwens primair van belang hoe de verdeeldheid binnen Noord Ierland zelf kan worden overwonnen en niet waar de grenzen worden getrokken. ,,Zelfs als er morgen een verenigd Ierland zou zijn, zouden we nog steeds zitten met een verdeelde samenleving in Noord-Ierland’’, stelt Ford.
Geen stempel
Het Noord Ierse parlementslid (MLA) John Blair komt zelf uit een unionistisch milieu maar hij voelt geen enkele verbondenheid met huidige aartsconservatieve unionisme. ,,Ik heb er een hekel aan. Ik sta negatief tegenover het soort toekomst dat zij te bieden hebben. Het is geen automatisme dat je Brits bent als je ooit in de unionistische gemeenschap geboren bent. We dragen bij onze geboorte geen stempel. Ik zeer zeker niet. Ik wil zelf kunnen bepalen wie ik ben of wat ik wil dat er gaat gebeuren.’’
Op de vraag of hij voorstander is van een verenigd Ierland of vindt dat Noord-Ierland onderdeel moet blijven van het Verenigd Koninkrijk, zegt John Blair ,,Ik leg me niet vast op ‘the constutitional question’. Hij wil niet in een positie komen waarin hem wordt gevraagd zich op te stellen achter het unionisme van Ian Paisley van vroeger of het nationalisme van Sinn Fein van vandaag. ,,It’s a game I refuse to play. Als ik ooit een besluit moet nemen over deze kwestie, dan doe ik het op dat moment. En dat besluit is gebaseerd op wat ik denk dat het beste is voor mij en voor degenen om me heen. Ik vind het vreemd dat unionisten aan de ene kant zeggen ‘Ik ben Brits en jij bent Brits, maar dat ze niet toestaan dat we in Noord Ierland dezelfde wetten hebben als in Groot Brittannië, of dezelfde lifestyle’.’’ Blair doelt onder meer op het verbod op abortus en op huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht in Noord Ierland. De grootste unionistische partij, de DUP, is hier fel op tegen. ,,Ze hebben hier niet hetzelfde multiculturalisme als in Groot Brittannië.’’ Het zijn allemaal zaken die meewegen bij Blair. En ook de verbeterde situatie in de Republiek Ierland speelt een rol. De Republiek die sociaal gesproken juist veel vooruitstrevender is geworden waar Noord Ierland achterblijft.