MUIR OF ORD – Op de landbouwshow in Muir of Ord ontmoet ik op donderdag 3 augustus minister Maree Todd. Zij is minister voor de Scottish National Party (SNP) in een minderheidsregering. ‘Children and young people’ is de benaming die haar portefeuille draagt. Anders dan bij ons is een minister in Schotland een soort staatssecretaris. Wat wij minister noemen, heet daar een cabinet secretary. Maree Todd is wel de hoogste bestuurder die ik tot nog toe heb ontmoet en geïnterviewd. Ze denkt dat het onvermijdelijk is dat er in Schotland een tweede onafhankelijkheidsreferendum wordt gehouden, maar eerst moet duidelijk zijn hoe het verder met Brexit gaat.
door John Spijkerman
Maree Todd is open en vriendelijk en heeft haar trouwe viervoeter meegenomen naar de landbouwshow. Ze neemt bijna drie kwartier de tijd om met met te praten over Brexit en over Schotse onafhankelijkheid. ,,Dat we zo benaderbaar zijn, is kenmerkend voor Schotland’’, zegt ze. ,,We zijn er trots op.’’ Ze loopt hier op de landbouwshow rond, omdat Muir of Ord in het district ’Highlands and Islands’ ligt. Het is de regio waarvoor zij voor de SNP parlementslid is. Ze kent veel mensen in haar district en werkte vroeger als apotheker in een psychiatrisch ziekenhuis. Pas in 2014 kwam ze in aanraking met de politiek. De reden was het eerste Schotse onafhankelijkheidsreferendum. Maree Todd is een fervent voorstander van een onafhankelijk Schotland. De keuze voor de SNP was dan ook vanzelfsprekend. Het referendum in 2014 leidde overigens niet tot onafhankelijkheid. Van alle Schotten stemde toen 45 procent voor onafhankelijkheid.
Ze legt uit dat de SNP een ‘burgerlijk nationalistische’ partij is. ,,Het is geen etnisch nationalisme. Wij geloven dat iedereen die in Schotland woont, Schots is. Als je besluit hier te werken en belasting te betalen, ben je Schots. De SNP is ook pro-immigratie. ,,Onze bevolking is de laatste honderd jaar niet zoveel gegroeid. We hebben immigranten nodig. Veel bedrijven hebben meer mensen nodig om te kunnen groeien. ‘Our lack of young working people, is limiting our possibility to grow.’
Bij dat andere referendum in 2016 over Brexit, stemde 62 procent van de Schotten voor ‘Remain’. ,,De mensen die voor Brexit stemden, voelden zich niet verbonden met de regering’’, legt Todd uit. ,,Ze wilden de elite afstraffen. Dat is niet gebeurd in Schotland omdat de mensen zich hier nog steeds verbonden voelen met hun regering. Nergens in Schotland werd er gestemd om uit de EU te vertrekken. Maar we moeten eruit omdat onze grote buurman eruit wil.’’
Schotse onafhankelijkheid is belangrijk voor Todd. Ze is er van overtuigd dat Schotland kan bestaan als onafhankelijke natie. ,,We hebben een sterke landbouw en visserij, maar ook een ‘booming’ toeristenindustrie. We hebben enorme mogelijkheden op het gebied van duurzame energie: zoals windenergie- en energie uit getijdenstromen. En natuurlijk hebben we olie. Een land als Nieuw Zeeland ligt aan het andere kant van de wereld, ver weg van de landen waarmee ze handel drijven en het gaat uitstekend met ze. Wij liggen in Europa. We kunnen prima handel drijven met onze buren. Waarom zou het niet goed met ons gaan na onafhankelijkheid?’’
Niet gehoord
Schotland heeft weliswaar een eigen parlement, met eigen bevoegdheden, maar binnen het Verenigd Koninkrijk wordt de stem van Schotland niet gehoord, zegt de minister. ,,Deze Brexit vindt plaats, zonder dat er rekening wordt gehouden met hoe Schotland gestemd heeft. Het gebeurt tegen onze wil.’’ En ook op andere gebieden wordt er geen rekening gehouden met Schotland. ,,We hebben een Tory-regering die hervormingen doorvoert op het gebied van sociale zaken en welzijn en die leiden tot verarming onder onze bevolking en een sterke stijging van de voedselbanken. En daar hebben we hier niet voor gestemd. Tijdens het eerste onafhankelijkheidsreferendum werd gezegd dat als we ‘Nee’ tegen onafhankelijkheid zouden stemmen, we in de EU zouden blijven en nu gebeurt het volstrekt tegenovergestelde.’’
Strijd
Brexit leidt ook tot een competentiestrijd tussen Edinburgh en Westminster. Het Schotse parlement heeft in maart 2018 met overgrote meerderheid een wet aangenomen en wil zeggenschap over onderwerpen als landbouw en visserij als die straks na de Brexit niet meer door Brussel worden uitgevoerd. Maar Westminster zegt dat deze onderwerpen dan behoren tot de competentie van de regering van het Verenigd Koninkrijk. Westminster heeft het opperste gerechtshof om een uitspraak gevraagd in deze constitutionele kwestie. Een uitspraak wordt in oktober verwacht.
,,In de campagne tijdens het onafhankelijkheidsreferendum in 2014 werd nog gezegd dat Schotland het meest gedecentraliseerde parlement ter wereld zou hebben. Op dit moment loopt er een rechtszaak waarbij de VK-regering probeert een besluit van het Schotse parlement ongedaan te maken over Brexitwetgeving.’’ Volgens Todd vallen onderwerpen als visserij en landbouw onder de competentie van Schotland. ,,Nu de wetgeving terugkomt uit Europa, proberen ze die macht in Westminster over te nemen. De verhoudingen tussen Schotland en Westminster zijn nog nooit zo slecht geweest. We vermoeden dat ze handelsovereenkomsten willen sluiten die de Schotse belangen ondermijnen. En dat we straks te maken krijgen met de import van goedkoop lage kwaliteitsvlees.’’ Volgens Todd zou het politiek zeer schadelijk zijn, als Westminster zijn zin krijgt. ,,Dat betekent dat we geen eigen democratische vertegenwoordiging hebben in Schotland. Dat Westminster besluiten ‘overruled’ die genomen zijn door gekozen vertegenwoordigers in Schotland. Dat Westminster zegt: ‘Het interesseert ons niet wat jullie zeggen’.’’
Material change
Todd denkt dat er een tweede onafhankelijkheidsreferendum zal worden gehouden, maar niet vóór maart 2019. ,,Het is onvermijdelijk dat Schotland uit de EU moet. Daarna moet er eerst een onafhankelijkheidsreferendum worden gehouden waarna er weer onderhandeld moet worden over hernieuwde toetreding als onafhankelijke staat. We willen uit deze unie omdat we geen democratische stem hebben. Maar op dit moment zijn er zoveel onzekerheden en is er zoveel heisa rond Brexit. We moeten eerst weten welke kant het met Brexit opgaat, voordat we een besluit nemen over onafhankelijkheid. Blijven we in de ‘single market’ of in de douane-unie? In Schotland verliezen we daar de hoop op. De reden waarom ik in onafhankelijkheid geloof, is dat ik wil dat Schotland krijgt waar het iedere keer voor stemt.’’
Ze wijst erop dat er de afgelopen twee jaar veel veranderd is. ,,In 2016 toen ik parlementslid werd, hadden we niet het gevoel dat er snel een tweede referendum zou komen.’’ In het verkiezingsprogramma van de SNP bij de laatste verkiezingen in 2016 staat dat er een nieuw onafhankelijkheidsreferendum gehouden zou kunnen worden, als er sprake was van een wezenlijke verandering: een ‘material change’. Volgens Todd is Brexit zo’n ‘material change’. En ook de verwachte uitspraak van het Opperste Gerechtshof over de macht van het Schotse parlement na Brexit is zo’n ‘material change’.
Ze heeft het gevoel dat de stemming in het land over onafhankelijkheid aan het veranderen is. ,,Brexit was een gamechanger voor heel veel mensen. Laatst was er een mars voor onafhankelijkheid in Inverness waaraan meer dan tienduizend man mee deden. Gewoonlijk zijn inwoners in de Highlands heel erg gereserveerd. Het was bijzonder om te zien dat mensen de straat opgaan om campagne te voeren voor onafhankelijkheid. Ik heb mensen ontmoet die nog nooit gedemonstreerd hadden.’’
Maree Todd geniet van haar werk als minister en zou graag politiek actief blijven. ,,Je kunt een blijvend verschil maken. Een van de lastigste dingen, vindt ze dat ze ver weg is van huis. Ze heeft een appartement in Edinburgh ,,Het is zwaar om weg te zijn van je familie en je gemeenschap.’’
Wat zou ze willen bereiken? ,,Het streven naar onafhankelijkheid bracht me in de politiek. Ik geloof dat we onafhankelijkheid nodig hebben om als land te kunnen bloeien. We hebben zoveel te bieden en toch halen we er nog niet uit wat mogelijk is. Schotten en inwoners in de Highlands en Islands regio hebben zo’n ongelooflijk potentieel. Ik wil dat we dat benutten en dat het ten goede komt aan de mensen hier.’’